Entrevista a Rebeca Baceiredo

COÑECENDO UN POUCO A REBECA

Nota: Antes de comezar, cabe dicir que a entrevista foi transcrita. Tratamos de que a lectura sexa o máis asequible posible.

Para empezar a entrevista, gustaríanos saber, antes de tratar de facelo nós, como te definirías? Quen é Rebeca ou quen cres que é? 

- Sabedes que o das identidades... [risas] Podo recoñecer en min certas tendencias que igual se poden traducir a defectos... trazos da miña personalidade que se repiten e que se poden recoñecer ao longo dos anos... -

Como imaxinábamos que non sería unha pregunta doada de contestar... dinos, con que adxectivo te definirías?

- Directa. É unha característica que me senta ben, porque non gardo iso que pode crear algún tipo de malestar, polo que ser directa é un xeito de fluír, ben con aquilo que me gusta ou co que non. [...] Alén disto, tamén son unha persoa de rutinas. Os hábitos axúdanme a ordenar o que teño por facer e saber como quero e como non quero vivir. En certo modo, considero que me permite telo máis presente e xero resistencia ás dinámicas impostas. Spinoza falaríanos da cantidade de enerxía-potencia: a cantidade de enerxía que tes e en que tipo de afectos se traduce. O que pasa é que ese é o reto, que ás veces non podes operar directamente aí, pero si podes igual razoalos nun plano político. Nese sentido xa che permite certa distancia... son moi Spinoza nese sentido.-

E que afeccións tes?

- Pois... en canto deporte... a natación. Non de forma profesional, senón que vou un par de veces a semana. Tamén ioga. Facer deporte axúdame na vida diaria a estruturarme, xa que son unha persoa nerviosa. É unha maneira de liberar enerxía e adquirir certa disciplina.- 

Cal dirías que é a túa habilidade especial?

- O pan. De vez en cando fago pan. Outras cousas non, non me gusta cociñar. Por temporadas si que o fago, para ceas con amigos... e gústame, pero si que son temporadas moi localizadas na miña vida. Aparte tampouco é que teña moito tempo... De feito, inventei uns que tiñan fariña de trigo morena e de centeo, e mesturábaas. Despois facía os bolos e preñábaos de varias cousas, pero había uns que os facía con media onza de chocolate Chaparro, o chocolate de Ourense, claro, e queda entón coma un "bollicao". -

E música, tocabas algo? Que escoitabas?

- Na miña casa, a miña irmá, a veciña e máis eu bailábamos cara o espello e así... 

Tocaba a bandurra na banda da escola. Estiven na banda cinco ou seis anos. Fomos a Madrid e cousas así... Collín a bandurra porque era un pouco máis pequena. Miña irmá colleu o laúde, pero co tempo pensei... se tivera collido a guitarra igual podía ter un grupo... [risas] Onde vou coa bandurra...? [risas] 

En primaria tamén collemos algún instrumento: frauta, triángulo... A min gústame moito a música. Escóitoa todo o tempo. Quizais as primeiras que escoitei coa miña irmá, dos anos sesenta-setenta, foron Blur, o grupo anterior a Gorillaz, pop británico moi crítico xa daquelas.., grunge, rock progresivo, electrónica... pero non son moito de controlar categorías. Aí non teorizo... (aínda).

Hai unha tradición dentro do pop británico de descrición de personaxes a un nivel moi alto nas letras. Aparte que Blur tiña un estilo de crítica social moi interesante, era máis conceptual... non dun xeito tan evidente.

Encantaríame ir a clase para ter certos conceptos. Gustaríame ter as ferramentas para poder analizar a música; por exemplo, o outro día estábamos escoitando un artigo en clase dunha entrevista sobre a representación neoliberal no trap que resulta moi interesante de traballar. 

Cóntanos un pouquiño acerca do teu fogar. Onde naciches, te criaches...? Identifícaste como ourensá, santiaguesa... ou poderíamos dicir que algo nómade?  

- Son de Ourense. Nacín no ano 1979 o 19 de decembro, no Barrio de San Francisco, un barrio obreiro de emigrantes retornados, onde había a dinámica de coñecer a todos os veciños e facer moita vida xuntos. Ía a escola Divino Maestro, que era de monxas, pero nese momento, nos 80, era público. Logo xa nos 90 se fixo concertado, pero nese momento nos coincidía. Seguín indo até oitavo de EXB. Nesta etapa vivía cos meus pais e a miña irmá e a rutina era de ir á escola, facer deberes e xogar coas amigas. Sempre fun unha nena promiscua en canto á escritura. Recordo con oito anos facer contos e ensaios, encadernalos e decoralos con debuxos. Con nove, as miñas amigas e máis eu fomos a clases de mecanografía. Os estudos posteriores foron no Otero Pedrayo [instituto de secundaria]. 

A miña nai segue vivindo en Ourense. Meu pai morreu vai 10 anos, e eu sempre vou, volvo constantemente. Como dicían nunha serie: "La casa de mamá es business class" [risas]

No instituto, ti sabías que querías seguir estudando?

- Si, sabía que quería estudar xornalismo. Aparte, en sétimo de EXB fixen un informativo de media hora cunha das miñas amigas e representámolo. Repartimos as noticias, bueno, a verdade é que eu escribíraas todas... Estaba moi pendente do que pasaba no mundo. De feito, escribíralle a María Rey [periodista], que traballaba en Antena 3, contestáranos, e en oitavo de EXB fomos a visitar Antena 3. Aí aínda non tiña moi claro..., a miña ideoloxía si, pero o de Antena 3 non... [risas]

Despois, en 1º de BUP, cando xa sabía con seguridade que quería ser xornalista, tiña a conciencia ambiental moi precoz, cambio climático e todo o relacionado... "Era una pequeña Greta" [risas] Eu xa avisara e nunca me fixestes caso... [risas] Daquelas as profes de EXB dixéranme se podía dar unha conferencia para os de sétimo e oitavo sobre temática ambiental, e separara a conferencia en seccións, temáticas... 

Sabía o que quería estudar, pero no instituto atópaste con xente que ten outros intereses... Vas cos teus amigos e tes un desenvolvemento a distinto nivel... Si que despois, no que era o noso 3º de BUP, que é o que agora é 1º de BAC, escollíamos ciencias ou letras, e aí xa tiñas a xente coa que compartías intereses e tiñas máis afinidade. Na carreira é onde en realidade me sentín máis cómoda. Eu en todo o instituto sabía que quería facer xornalismo, que se precisaba unha nota alta, entón estudaba todo o tempo. -

Que opinaba a túa familia de que quixeras estudar periodismo?

- A miña familia si que lle parecía ben o que quería estudar. O curioso é que un día fun onde o orientador para falar diso e díxome: Rebeca, as vocacións cambian... [risas] -

E logo estudando en Santiago, que tal?

- Logo na carreira ben. Na universidade cheguei a xornalismo e non me gustaba. Me parecía que faltaba contido, e iso que en primeiro de xornalismo tiñamos clase con Beiras de economía, con Barreiro; os dous Barreiros, un que daba historia de Galicia, que morreu hai pouco, e logo co outro. Carlos Allones... Claro, no momento pensabas "bah", pero chega o momento no que vas coller un libro a biblioteca, neste caso de economía, Capitalismo y familia, e vexo que é de Carlos Allones, o meu profesor de antropoloxía! A conta disto lle escribín, conteille que fora alumna súa... tal... e viñera aquí. El está dando en políticas. 

O importante é que, aínda que no momento o sistema educativo te acaba defraudando, co tempo daste de conta de que as metodoloxías non teñen por que ser excluíntes. Notas froitos pasado o tempo, e o froito non é sempre directo, senón que ás veces é como reaccionamos a iso. Digamos que as vivencias tanto intelectuais como académicas van enriquecendo igualmente, e dá igual que nesta materia non che estean dando exactamente isto, porque a longo prazo iso tamén te nutre. En realidade todo o percorrido intelectual o vas facer despois, cando teñas a liberdade de escoller os teus traballos. Por iso, esas disciplinas das que falábamos, estrutura conceptual e así, aínda que en moitos casos sexas autodidacta e o fagas ti soa, si que hai estruturas que che veñen dadas e che axudan nun momento dado a organizar e estruturar. -

Pertencías a algunha asociación mentres estabas na universidade?

- Non, porque eu nunca fun de militar... Fun a campamentos, pero máis xa non. Eu tiven sempre unha resistencia para a militancia. [risas] Íamos a actividades, pero había quen se metía en grupos. 

Aínda falamos o outro día eu e Comba Campoy. Nós, en xornalismo, o que vives na facultade son experiencias intelectuais e artísticas. O habitual en Santiago naqueles anos era que houbera moitas actividades. Era unha dinámica que agora non se está dando na cidade. Nalgúns locais facían ciclo de cine todas as semanas... e outro tipo de actividades. A verdade é que boto en falta que haxa este tipo de actividades na miña vida diaria.

Cando se desenvolven certas dinámicas de grupo, eu sempre fun máis anarquista: o individuo e o grupo, pero non a disolución do individuo no grupo... De aí que nunca fóra de militancia, aínda que si participara en bastantes das actividades que se daban por parte das asociacións. Hai que nutrir e nutrirse. - 

 

ESTUDOS

Cóntanos un pouco da túa traxectoria a nivel formativo

- Acabei os estudos de Xornalismo en xuño do 2001. Eran 4 anos porque comezaron a baixar os anos, de 5 a 4, aínda que seguía sendo Licenciatura, non Diplomatura [3 anos] nin Grao [4 anos]. Logo pensei en meterme a Filosofía entre medio... 

En setembro de 2001 comecei o Terceiro Ciclo: os Estudos de Doutorado. Eran dous anos: un ano de Seminarios e o TIT [Tesina, co título de Percepción do espectador contemporáneo. Experiencias estéticas e consumo.] Alégrome de tela acabado porque así achegueime á Filosofía doutra maneira, xunto coa técnica de escrita. Obtiven o Diploma de Estudos Avanzados en xuño de 2005.

Polo medio traballei nun plan de emprego. Estiven na Universidade de Comunicación. Os alumnos levaban a comunicación e facíamos unha revista trimestral (Revista Fonseca). Era Casares-Long quen estaba levando iso, que logo foi reitor... El escollía a quen entrevistar e iso. Tras isto fun a Barcelona. De feito comezara en Barcelona a facer o TIT e víñenme a Santiago para presentalo aquí, porque o estaba facendo coa USC. 

Despois traballei no Auditorio de Galicia. Alí lin para a tesiña mentres era bedela no Auditorio. Había uns turnos xeniais que me permitían compaxinar cos meus estudos. Á vez de estar facendo a tesiña xurdiu o Máster de Arte, museoloxía e crítica contemporánea entre 2009 e 2010 coa Facultade de Xeografía e Historia e o Centro de Arte Contemporáneo de Galicia, CGAC. En xuño do 2011 foi cando presentei a tese -Achegas onto-éticas para a liberación do suxeito. Unha aproximación a partir da filosofía de Gilles Deleuze. 

Nada, penso que foron moi bos anos... [risas] 

Entre 2011-2021 comezáronse a ver os efectos da crise de 2008-2009. Nesa época morrera meu pai, entón, rematei a tese, fixen o depósito... e no 2011 volvín a Ourense.

A min chamáronme por primeira vez para substituír, porque fixen en 2007 as oposicións de Filosofía, e entrei nas listas cando me chamaron. No 2007-2008, coa disposición transitoria, era imposible sacar praza se non eras xa interino. Entón nós xa só íamos coa idea de intentar entrar nas listas porque dende sempre estivemos vivindo nunha situación de precariedade permanente. E mentres, neses anos ías facendo traballos, colaboracións..., sacando algo de diñeiro e ía vivindo, pero sempre foi esa dinámica. Tamén daba clases particulares. 

No 2015 xa volveron a chamar. Xa volvín a traballar en secundaria. Realmente estiven durante tres-catro anos e, á par, investigando e escribindo. Neses anos publicáronse moitos libros meus e outros acerca do descontento que se tiña tras esta situación de crise. Despois continuei traballando e compatibilizando con escribir máis libros. -

Nunca consideraches introducirte na docencia universitaria?

- Bueno, eu sempre pensei que non... que as cousas veñen de dous lados... Eu pasaríame a vida aprendendo. Encantaríame estar nas aulas, mais non como profe senón como alumna, desfrutando e enriquecéndome de saber. Nunca o pensei de forma estruturada... Nunca tiven "obxectivos" a longo prazo. Guíome polos intereses do momento. -

PENSAMENTO

Ate agora estamos a preguntar algunhas das experiencias do teu pasado pero, e que hai do presente? Coa recuperación da “normalidade” tras a pandemia, que a todos nos afectou de algunha maneira, que pensas que cambiou con respecto á situación de antes? A filosofía axudou a convivir con esta nova situación?    

- Vivimos nun Black Mirror. O outro existe para min, e iso... iso é un perigo e nótase en todas as actitudes narcisistas. Ollo con mirar a unha persoa aos ollos... ou sorrir. Antes facíamos así. A xente falábache... te coñecías... había moita socialización entre xeracións. Agora chegas aos sitios e non dis nada. Era mala educación cando eu crecín e agora non. Non forma parte da "norma social". É extraño. O extremo chega cando vas no ascensor e nin se saúda. A min encántame ir ás pozas de Ourense e ver a realidade de diálogo cos veciños cos que alí te atopabas, a naturalización dos corpos... estaba moi ben. 

A nivel social, con todo ese discurso propagandístico dos medios, que é obviamente un disparate, o que estaba aflorando era todo o fascismo e as forzas reactivas de todos nós. Eu intentábame conter... [risas] Entón, iso, que saímos peor: hai maior desestructuración social, as incidencias psicolóxicas... está todo o mundo fatal... hai moitísima tensión. 

Non podemos vivir na tensión social destes anos, que é de loucura. O mal humor que tiña a xente, que tíñamos todos, viuse no nivel de violencia, nas reaccións... e penso que ía un pouco por aí, de "tapiar as fugas" que ten o sistema para manter un certo equilibrio, control do malestar dunha sociedade. Ao capitalismo interésalle iso. O problema é que cando tapias certas fugas pois... como que non chega a colapsar porque vano regulando... pero o nivel de violencia está a incrementarse. 

En canto á Filosofía, si que houbo durante a pandemia algunhas publicacións de libros... pero considero que o seu valor non se revaloriza nada... De feito, o que noto é que a xente, se hai uns anos os rapaces do instituto preguntábanse por cousas e mediante a filosofía podías enganchalos, agora enganchan menos... ou tardan máis... porque... demasiado difícil... Hai que escribir, hai que ler textos, hai que estar atentos... Noto como máis déficit de atención. Eu trato de falar con eles para que interioricen que as cousas leva tempo comprendelas... pero se frustran máis porque non o entenden "xa". Paréceme entón que todo o contrario, que incluso, digamos, na base social que se introduciu, tiña máis afinidade con respecto á filosofía, que é máis subversiva porque cuestionas... e che falan diso, de cousas que ti igual te estás preguntando nese momento... a identidade... ou a propia vida, existir... o que fóra que agora... non. Están máis encerrados na propia angustia... 

Bueno, a ver, non todos... estou exaxerando... 

A nivel social... máis fuga, máis banalidade, máis inmediatez á hora de intentar comprender discursos, máis polarización... Bueno, o que hai hoxe é un proceso de anti-intelectualismo que ten que ver moito co neofascismo. Digamos que o anti-intelectualismo está asumido polo brazo supostamente progresista do sistema, non soamente neofascismo. De maneira que o vemos coas eleccións... hai fugas cara a ultradereita, porque claro, o cultivo sociolóxico... É o fascismo como se ten analizado mil veces ao longo do século vinte.

Ligándoo un pouco coa pandemia, nós así de broma dicíamos: o pensamento crítico, a perspectiva crítica... en que termina? "En ser negacionista". [risas] Por iso eu digo... volvamos á Ilustración! Volvamos ao século XVIII! É que... [risas] O que dicíamos... é como que se está solapando un pouco. Que se cuestionas algo fundamentalmente quen está cuestionando xa é negacionismo... pois... 

Moitas veces o falamos na aula. Parece que temos que volver a recuperar a distinción entre doxa -opinión- e episteme -coñecemento-. De cando estábamos analizando a Posmodernidade... e agora, teño que reivindicar a Platón... Unha vez que teñamos clara esa distinción volvemos a falar de filosofía da ciencia. -

Os nosos avós pasaron momentos durísimos e da nada só tiñan como obxectivo mellorar. Podemos pensar que non había tempo de angustiarse e acudir ao psicólogo para que lles axudara... Como concibes a angustia que sofren os individuos no século XXI?   

- Aí... sabedes que a min gústanme moito os etno-psiquiatras, porque os nomeaba Deleuze... e que bueno, a depresión era propiamente accidental. Máis que depresión hai angustia, ansiedade e así.  

E miña nai tamén mo dicía: Íamos os domingos pola Porta da Pisca e éramos felices... É que non pensaban ao parecer niso, non che cabe a posibilidade de pensar na angustia e en se eres feliz ou non, en se te está a nutrir a túa vida... Todas esas cousas que falábamos antes. Non o pensas: falo. Producir a función social. Producindo subxectividade, que é un pouco como pensamos... non é que non haxa un suxeito a priori, por suposto coincide coa nosa forma; polo tanto as outras formas de subxectivación implican unha... si, unha limitación desa, senón que certamente estás moldeado doutra maneira é que non pensas en determinados, non te cuestionas determinadas historias.

E desa angustia da que vos falei antes... que se volvía por por riba da mesa... que non creo que inaugure ningunha corrente, pero debería de verse así. Esta historia de ese exceso de patoloxización e de medicación da angustia e do malestar... e tal. O que pasa é que vexo que a xente ten menos instrumentos conceptuais. Despóxante do aparato semiótico para poder pensar, entón estás perdido. -

Empregas moito “códigos semióticos" nos teus libros...

- Emprego moito "semiótico", "epistemoloxía", "ontoloxía"... Os códigos semióticos do capitalismo producen subxectivación. É por esta cuestión do capitalismo como "non teleolóxico" senón inmanente. Non é que alguén estea pensando como dirixir... é axiomático. Funciona de forma axiomática, de forma inmanente.  

No 2005 [cando publicou O suxeito Posmoderno. Entre a estética e o consumo] non era tan claro... Agora é máis evidente esa recuperación da noción de progreso coa historia do transhumanismo. Iso si que o analizo no último libro. [Como não ser, tranquilamente, human@s. Técnica e política da Antigüidade à era neoliberal, 2021] Paréceme que estaban máis presentes esas características da Posmodernidade. 

En realidade, estanse falando das mesmas tópicas dende vai máis de cen anos, senón máis; porque no 2005 era máis obxectos... pero agora é... digamos, dispositivos que incorporar. A cuestión da tecnoloxía tamén iría por aí: a conexión home-máquina... Incluso coa cuestión no ámbito da medicina. A cuestión xenética... cuestión da saúde... e o vínculo coa posibilidade de superar a condición humana, xa non só de encher de obxectos: os bens de consumo; ou sexa, que se dea ademais un proceso de virtualización das cousas, do mundo, e; por outro lado, que o progreso se leve máis ao ámbito do tecnolóxico, que implica esa historia de superación da condición humana, e que me parece que é un nihilismo, un nihilismo negativo/reactivo, ou sexa, segue sendo un platonismo e reactivo tamén. Esa discreción a fai Deleuze e Nietzsche da filosofía, que me interesa moito. -

Ímolo intentar ligar coa pregunta de se vivimos nunha caverna onde todo son meras apariencias... relacionándoo coas redes sociais. Axúdannos a ser máis libres... todo o contrario..? 

- Nada indica iso... pero non son tecnófoba. Iso de "chegar a máis xente"... quizais tamén están as dinámicas dos algoritmos. Chegar a máis xente... os algoritmos e o capital... O xornalismo reconverteuse niso tamén. Unha historia no que ao final son técnicas de como facer en Facebook marketing para chegar a máis individuos... Canto diñeiro tes que poñer e como captar máis audiencia... Entonces non sei... e que tamén tes que competir con outras xestoras que non están ao teu nivel. Cando empezaba toda esta historia... principios dos 2000... si que había máis... digamos que estaba máis presente a posibilidade nómade na tecnoloxía. Pero despois, fixádevos que coa primeira lexislatura de Trump, se reconverteron os parámetros de Google como buscador... e agora son parámetros comerciais... A nivel estrutural, corporativo... é evidente que é así: Whatsapp, cando foi comprada por Facebook... y todo isto. 

A comunicación non se basea só en contactar e mandar smiles... é algo máis profundo que a veces nin se dá na proximidade. É tamén a banalización de todos os conceptos... e despois que asumimos certos parámetros, certos enunciados que repetimos e asimilamos... Entón, a min non me parece que nos fagan máis libres por mil motivos... polas cuestións estas dos buratos negros de Bluetooth, os funcionamentos dos algoritmos, etc. E a nivel tamén neurolóxico estamos coa dopamina aí, buscando dopamina... é polo que engancha. Iso non quere dicir que sexa tecnófoba. Si que noto que cando tiña a vosa idade empezábamos a ter móbiles e evidentemente nin había nin Whatsapp, nin estabamos todo o día mensajeándonos... Quedábamos coa xente e tiñamos que baixar ás cabinas telefónicas a chamar a casa... que colas de estudantes... [risas] 

Parece que estou a falar como se viaxara a través do tempo... [risas] 

A nivel do individuo... aburrirse. Non é que nos aburramos, senón que estamos acostumados a esta relación de estímulo constante... e esa relación co tempo, non? Eu non me aburría cando era máis nova. Tamén nos afectou iso a nós mesmos, tamén nos cambiou... que pasa, que nun momento dado deime de conta que existe outra experiencia. E xa non entro nestas historias da aprobación, que ao final estannos dando os parámetros de comunidades moi arcaicas: a aprobación do outro. É dicir, hai escravitude e sometemento, menos liberdade. -

Os instrumentos tecnolóxicos son instrumentos de subxectivación [...]

- Eu aí diría que por un lado, e nese momento [2005] o que tes é que certamente as distintas formas de relacións cos distintos tipos de coñecemento (os clásicos: produtivo, poético, técnico... episteme e praxis) son formas específicas de subxectivación, especificamente o técnico. Bueno, e non é profundar moito... a razón instrumental... [risas] Pero despois a maiores tes 15 ou 16 anos de pasado... A cuestión do transhumanismo que diciamos antes. Agora esas formas de subxectivación xa están ao nivel do transhumano, ou sexa, que xa é como máis literal. -

    [...] configuran superestruturas [...] 

- As superestruturas nese sentido, no que acabo de dicir, as superestruturas non directamente os medios tecnolóxicos son os que xeran as superestruturas. Formarían parte da infraestrutura en tanto que instrumentos... [risas] Son conceptos que seguen sendo válidos... ou a min mo resultan... Entón a partir de aí si que emana unha superestrutura. Sobre todo que os propietarios de eses instrumentos, eses axentes que xeran ese tipo de instrumentos, xeran a infraestrutura tamén e aí vaste aos organigramas e esas cousas... como están conectadas unhas empresas coas outras que ao final acaban sendo tamén editoriais e medios de comunicación. Volvemos á lei do progreso, de que estamos comunicados, que todo é moi aburrido, que hai que facer entretidas as cousas axentes... [risas] -

    [...] Hai que desfacerse da subxectivación [...] 

- Claro, aí a cuestión de desfacer os micropoderes. A produción cultural responde aos intereses dunha infraestrutura... e a maneira de non reproducir de forma tan mimética "os micropoderes", toda esa estructura de dominación é desfacela. 

Gústame manter a confrontación entre poder e potencia, e por exemplo como en Hannah Arendt como a potencia como algo máis inmanente... serían as chaves que temos nós para desfacer ese poder. Podería desenvolvelo máis... Unha vía posible sería dende o desexo, volvero inmanente... e polo tanto levas máis á potencia....  Depende dos autores dos que partamos para desenvolvelo. Por exemplo Deleuze, na lectura que pode facer de Spinoza, Antonio Negri, etc. En calquera caso, eu diría que non son as chaves do poder. Atribuiría esa expresión a que o poder é máis ben esa infraestrutura. -

 

O sistema patriarcal sempre tivo moi clara a definición de home e de muller, así como os roles que corresponden a cada un deles. O feminismo altera estas dicotomías? Consideras que a reformulación destes incrementa o espertar do regreso á tradición? Non se oe falar de novas feminidades mais si novas masculinidades, por que? 

- O libro de Oiko-nomía do xénero. Relato das clausuras [2016] fala sobre este tema, que tamén o traballo de forma máis artística-estética coa fotografía.

Toda esta historia do brazo práctico e o brazo teórico do feminismo... pareceme que está, que dende un primeiro momento o que se fai é subvertir, quero dicir, eses debates internos dentro do feminismo que agora ultimamente máis que debates son sobre a cuestión do xénero. Xénero como construción cultural... xa estaba. A min non me parece que haxa que prescindir de esa distinción, independentemente... De feito penso que o queer se deriva un pouco das propostas que asentan o fundamento dos estudios de xénero pero tamén do posestruturalismo. E é certo que dentro da clasificación dos sexos, que tamén analizaba moito Foucault, e que segue despois Paul Preciado... certamente a clasificación é a partir da morfoxenética, da morfoloxía xenital; e que hai outros parámetros... e que hai, claro, un binarismo para segregar corpos... que claro, asumes conceptualmente,  pero a min ségueme parecendo interesante e práctico, como resistencia, manter a diferencia entre os dous conceptos. Non me parece que sobren conceptos. Independientemente de que poidamos dentro da suma do que se entende como pensamento queer: binarismo que se fai a partir da segregación dos corpos e que está realmente atravesado, ademáis, por outros factores non tan evidentes. Pero me parece que segue sendo interesante manter esa construcción cultural. 

Porque ata que o feminismo se fixo hexemónico, diría que polo 2015-16, por parte dos medios de comunicación cun ton máis liberal, sería antes de ser convertido en dogma, parecíame que era un exemplo moi interesante a imitar por outros ámbitos da esquerda, de asimilación da diferenza. A diferenza non é unha oposición, é enriquecedora, é diferencia positiva e está ben. E calquera cousa que funcione como dogma, desenvolve, e paréceme que dinamita o propio proceso. Allones tamén ten nun libro que acaba de sacar que di que socioloxicamente, todos os movementos, unha vez que consiguen certos obxectivos, empezan a desinflarse. Tamén, as dinámicas dos medios de comunicación, de como cuman algo... e despois tamén aspectos de dinamitar e cumar por parte do propio sistema de determinadas historias. Deleuze dinos que o capitalismo funciona como espazo liso, pero que en realidade non é un espazo liso, senón que está estriado. Estríano constantemente. 

O que estaba interesante era a identidade en fluxo, nomadismo, devir, non pensar en xénero... e toda esta historia que realmente era o que interesaba, e agora realmente hai unha multiplicación de categorización e categorías que funcionan como oposicións, como excluíntes, e en realidade, venden a movida da democracia representativa porque se non te representan, non te nomean, non existes... e claro, esa é a lóxica da democracia representativa, pero en realidade para o sistema, para o seu progreso económico son targets de mercado, non hai representación. É representación como consumo.

Funme directamente xa digamos dentro das dinámicas do feminismo actual, non confrontado ás masculinidades. -

Lanzamos a cuestión porque temos escoitado falar das novas masculinidades, pero interésanos saber se consideras que ocorre o mesmo ou similar coa feminidade...

- Fíxate, eu observo que, na inmediatez, da mesma maneira que cando foi a crise tamén nós pensábamos que algunha xente tiña... consideraba que... incluso nós mesmos... que o capitalismo ía cambialo todo... pois nestas historias igual, que na inmediatez tense menos perspectiva e logo a sensación que teño é que, dentro das novas... 

Fixádevos na nova exaltación que se está a facer outra vez da maternidade (Eurovisión): as novas feminidades son as novas "neo-nais"; que en realidade é a mesma relación que tiña antes eu coa miña nai. Pero fíxate, eu díxenllo de broma a miña nai: ti sempre tes un caldo na neveira... non sei que. A exaltación da maternidade no fascismo é o que se fixo, o que se fai. E con respecto a esas novas feminidades ou as novas tal que non se falan... se resitúan un pouco tal... E despois iso, as novas masculinidades... paréceme un pouco unha cuestión patriarcal porque segue estando o foco neles e nós tirándonos dos pelos. -

Cambiando un pouco de asunto para ir pechando esta interesante conversa... con respecto ás publicacións, tes de media un libro por ano aproximadamente, ademais de outros artigos...

- Si, ademais de ser un proceso complicado é moi lento. De feito cando logras publicar xa estas argallando outro proxecto diferente. -

Probas en varias editoriais cando decides envialos?

- Depende. Non teño moita paciencia, entón cando teño algo que sei que hai que volver a editar pero que máis ou menos xa está, envíoo un pouco ó azar. Tamén depende un pouco de como estean cada unha delas... O de publicar en certas editoriais é por un tema máis operativo, non me gusta esperar, entón onde antes publique. -

Canto dura o tempo de documentación previo? 

- Mediante as rutinas vou formándome, recopilando lecturas, recollendo datos, para escrituras posteriores. Tardo entro un ano ou dous. -

Cales dirías que son as túas principais influencias, en canto autores e correntes de pensamento?

- Deleuze en filosofía, aínda que me interesa transitar por autores. A filosofía grega tamén me fascina. En calquera caso, como digo, interésanme porque che ofrecen ferramentas para poder pensar, xa sabedes. Como icona, en literatura, Lispector.

Que sensacións/sentimentos se espertan cando che comunican que unha das túas obras vai ser premiada?

- Pois estaba preparando as oposicións para auxiliar de administrativo, eran as tres da tarde e estaba a punto de chegar e me chamaron. Foi como: que ben, que ben!  e así... Con certa timidez... -

En relación as túas primeiras obras e as últimas, digamos que o pensar cambia co tempo. Arrepentícheste de algún que escribiches? 

- Non, porque odio relerme. Diferencio o estado de cando estou a escribir e logo a vida cotiá. Deleuze fala sobre a viaxe interior... pero en realidade non é sempre cara adentro. Escribes cando non comprendes algo e a forma de comprendelo é escribilo, organizando. -

Na parte de ensaio falas de preocupacións de cara a iso que te rodea, o ti fronte ao resto, pero, nos libros de poesía si que vemos que é máis tratar de coñecerte a ti ou como sentes "x" situacións. É como que dunha situación cotiá creas unha metáfora diso... 

- Si, é certo que si que son descricións físicas pero que tratan da metafísica. Moitas delas son da miña nai que cultiva dende que se xubilou. Porque en cada acontecemento físico, hai unha lectura metafísica. Ultimamente si que necesito tamén, igual me sinto máis cómoda no co-proceso interior que no externo, e non só nun plano máis filosófico, no ensaio... senón... interésanme máis personaxes. -

Ti tes a posibilidade de estar en contacto con rapaces de diversas idades, ao mesmo tempo que coa túa obra accedes a un público máis especializado. Cres que a túa influencia como intelectual é a mesma ou limítase en cada un dos campos?   

- Separo totalmente os dous ámbitos. Ás veces atópome con algún que busca aos profesores polas redes e pregúntanche... pero trato de disimular. Non vou caer na tentación do ego... [risas] Incluso me parece perigoso mesturalos, porque non sabes nunca con quen estás... Son funcións distintas e os principios de autoridade e tal... De feito explicito todo o tempo que non quero ser unha figura de poder, porque teñen que ser suxeitos autónomos... [risas] -

Pois chegamos ao fin... Foi un pracer coñecerte en persoa e desfrutar da túa compañía. Esperamos que che vaia moi ben e que sigas publicando. Grazas polo teu tempo Rebeca.

Entrevista e edición realizada por:

Ouri Cames, Mar Ferreiro Rey e Inés Cao Núñez

                                                ANEXO I - OBRAS PUBLICADAS

Ensaio

(2006). O suxeiro Posmoderno. Entre a estética e o consumo. Vigo: Galaxia.

(2013). A revolución non vai ser televisada. Vigo: Euseino?

(2014). E metereime a miña Lei no seu peito. Santiago de Compostela: Estaleiro.

(2015). Capitalismo e fascismo. Psico-ontoloxía da escravitude. Vigo: Euseino?

(2016). Oiko-nomía do xénero. Relato das clausuras. Rianxo: Axouxere.

(2018). A verdade errada e a representación errante. Vigo: Euseino?

(2019). Animais de estimação e bestas de companhia. Santiago de Compostela: Através.

(2021). Como não ser, tranquilamente, human@s. Técnica e política da Antigüidade à era neoliberal. Vigo: Através. 

Poesía

(2016). O canto da Síbila. Vigo: Galaxia.

(2019). Libro de horas. Pontevedra: Urutau.

Narrativa

(2020). Éxodo. Madrid: Ápeiron.

(2011). repeat to fade. Santiago de Compostela: Estaleiro. 

Obras Colaborativas

"A revolución como frecuencia e o comunismo como onto-ética”. (2016). En T. Moure, Bolxeviques 1917-2007. Vigo: Xerais. 

 

"Obturador e precursor escuro: instalacións que naturalmente se capturan". (2017). En A. Rodríguez, Instalacións e outras deformidades pseudoartísticas no territorio rururbano. SauroBuks. 

 

"Sempre vou coas folerpas da túa nada". (2017). En J. E. L, Manuel María. Libro colectivo de homenaxe no seu día das Letras Galegas 17 de maio de 2016. Lugo: Deputación de Lugo. 

“Un xardín de medio lado. Antoloxía.” (2019). En M. D. Vaz, Un xardín de medio lado. Antoloxía. Pontevedra: Urutau.

Fotografía

Who the fuck is Alice (Feminidades | Resistencias | ICON | Operarias | As mozas das cancións.)  (2016). XXXIV Outono Fotográfico.

 

Baceiredo, R.; Villalba C.; Samblanet L.E.; Egaña, L.; Lo Cascio, M.; Mara, K.; Cheirasco, G.; Renz, T.; Nata; Roby F.; Alegre M.; Santos, C.; Blantz K.; Emma. (2017). Paintings of all o fus - Brilliant Women Talking About Rape Again. Gender as Collage #6.

                                                         ANEXO II - ARTIGOS

(2006). "Road to nowhere" en Cen anos coa Real Academia Galega 1906-2006. Grial: Revista galega de cultura nº171. Vigo: Galaxia, 81-83.

(2007). Comunidade, liberdade e razóns. Universidade da Coruña: Revista Interea nº9, 42.

(2007). Instituto Catalán de Industrias Culturais de Catalunya, unha aposta pola "cultura de mercado" en Escaramuza. Revista da Asociación de Actores e Actrices de Galicia nº23, 6-7.

(2012). "Nos desertos hai tribos" en Metropolizar. Habitar entre cidades. Grial: Revista galega de cultura nº195. Vigo: Galaxia, 77-79.

(2013). Das identidades alternas ás alternativas: saír dos corpos programados. Anotacións sobre literatura e filosofía nº2. Vigo: Euseino?, 44.

(2015). "Funcións sociais, xénero e propiedade" en As conferencias da Sorbona. Corpos, propiedade e subxectivación. Anotacións sobre literatura e filosofía Vol.1 nº1. Vigo: Euseino?, 33-59.

(2015). Comunidades e poder: mareas e desexos. Santiago de Compostela: Revista Internacional de Comunicación e Desenvolvemento nº8, 117-125.

(2016). "Distopía: algunhas bases modernas dunha imaxinación violenta" en Comáros. Uvigo: Revista interdisciplinar de Pensamento Galego Vol.1 nº2, 35-48.

(2017). "Deus é am-arkhé". Axouxere.

(2017). "Os límites do mindo lingüístico da burguesía eran estritos" en Tentativas críticas #3. Santiago de Compostela: Centro Galego de Arte Contemporánea, 94-99.

(2018). "O elefante e a esfinge". Portal Galego da Lingua.

(2021). "A identidade sexual faise existir e é produtiva. Ou como o sistema tapia poros". Revirada. Revista Feminista.

(2021). "Glossário da Boa Vida" en Praceres. Calidoscópica. Caderno de Fotografía nº7, 18-27.

(2021). "Repensar o logos como garante da diverxencia democrática" en Indultos e arroutadas patrióticas. Revista Tempos Novos nº290.

(2022). "Los cuerpos inscritos: género, moda y literatura" en Theory Now, Journal of literature, critique and thought Vol.5 nº1. Revista Universidad de Granada, 192-212.